Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleabat bir düzen bileğildir. Haklar, maşer ortamında insanların sahiden nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Türe kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, içtimai yaşamın gerçekleşmesini bulmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin alınsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle sevap kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer ortamında insanların şekil ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her bugün mümkündür. “İşte dostluk, insan davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-natür ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Haklar, insaniyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, maşer sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten görüşlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini bulmak için konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın hepsidür. Henüz münteşir bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai evetşama düzenidir. Haklar Lügat Demeı Haklar kelimesi Arabi “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazı” kelimesinin çoğcelil “ah’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakılırsa dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Uran Demeı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu karınin hala doyurucu bir teşhism kuruluşlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi ortamında temel olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş vadi kısmına Özel Haklar, eşhas ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun şayan yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla emsal nitelikteki tamlık durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, fırka mantinota; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden değişkin dostluk dallarında değişkin yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasi görüşleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan dostluk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş içtimai bir evetşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanların barış ve asayiş ortamında bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun uygulama amacını, içtimai gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer ortamında yaşayan insanların, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın kuruluşsından meydana gelen ihtiyaçlarını alınlamaya çkızılışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni yaşamın temel gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın natürel kuruluşsına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine oranlı cereyan etmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile ilişkindır; iktisadi gereksemelara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile makul bir organize şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük teşhismıyla doğruluk, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. şahsiyet her bugün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni yöneltmek yolunda durmadan ve bileğişlemmez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk mealı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk vadiında hukuki şayan olarak kavil konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınaziz kurallar tamlıkü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve dökmek durumunda bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini karınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; ister mevcut düzeni müdafaa etmek, gerekse onu bileğişlemtirmeyi meşrulaştırmak karınin her bugün adalete çıbanvurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta alınmıza yerleşmiş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk demeında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut dostluk düzenlerinin namına oranlı olup olmadığı açısından bir şayan ve istimara ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve negatif alınlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Uygun olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşama uyacak, hem bile bu içtimai yaşamın barış ortamında sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çkızılışacaktır.
Afyon İş Hukuku
